Artykuł ukazał się w 2019 roku na płycie „Miasto dla ludzi – miasto jutra”, ISBN 978-83-7493-117-5 (dwustronna płyta wraz z SAL 2018)
WSTĘP
Działaniem badawczym objęty został obszar Śródmieścia Dąbrowy Górniczej, który został wytypowany do Projektu Fabryka Pełna Życia realizowanego w ramach konkursu Modelowa Rewitalizacja. W 2017 roku firma Pronobis Studio przystąpiła do zadania: Koncepcja włączenia mieszkańców w proces rewitalizacji śródmieścia Dąbrowy Górniczej – Etap: Opracowanie koncepcji funkcjonalno-przestrzennej wraz z przeprowadzeniem procesu partycypacji społecznej w ramach realizacji projektu „Fabryka Pełna Życia – Rewitalizacja Śródmieścia Dąbrowy Górniczej” [1]. Dąbrowa Górnicza podjęła się realizacji działań rewitalizacyjnych chcąc ożywić centralny fragment miasta. Fabryka Pełna Życia dotyczy obszaru Fabryki Defum, która przestała funkcjonować w 2015 r. Jej lokalizacja w centrum miasta, na tyłach Pałacu Kultury Zagłębia spowodowała , że dla mieszkańców Dąbrowy Górniczej stała się potencjalnym motorem napędowym zmian przestrzeni miasta.
Dąbrowa Górnicza przez wiele lat stanowiła ośrodek przemysłowy, w którym pracę znajdowali mieszkańcy miasta i okolic. Fabryki, huty i kopalnie zabierały dużą część przestrzeni miasta, a przestrzenie publiczne były ściśle powiązane z zakładami pracy [2]. Efektem przemysłowej historii i gwałtownego ówczesnego rozwoju jest brak zdefiniowanego centrum miasta i duże przestrzenie po zamkniętych zakładach przemysłowych. Część terenów już zmieniła swoją funkcję tak jak Park Hallera, który jest zlokalizowany w miejscu dawnej Kopalni Reden. Centrum Dąbrowy Górniczej charakteryzuje się też szerokimi arteriami komunikacyjnymi i lokalizacją obiektów mieszkaniowych w bliskim sąsiedztwie zakładów przemysłowych. Pozostałość po socjalistycznej [3] historii miasta stanowi układ urbanistyczny z przebiegającą główną trasą drogową, która skutecznie dzieli centralną przestrzeń miasta. Tereny fabryki Defum to obszar położony w śródmieściu Dąbrowy Górniczej (fotografia 1, 2) pomiędzy Dworcem kolejowym, a Pałacem Kultury Zagłębia, najbardziej charakterystycznym obiektem miasta. Ambicją włodarzy jest stworzenie tam przestrzeni publicznej o charakterze centralnym z funkcjami centrotwórczymi pobudzającymi gospodarkę miasta i poczucie tożsamości wśród mieszkańców.
Dla określenia skali zadania ważna jest lokalizacja miasta w kontekście województwa śląskiego i Metropolii GZM. Komunikacyjnie Dąbrowa Górnicza ma kluczową rolę i każda potencjalna zmiana w tym zakresie niesie konsekwencje dla całego regionu.
STAN WIEDZY
Dąbrowa Górnicza to zbiór przestrzeni o charakterze wiejskim i osiedli z wielkiej płyty.
Dąbrowa Górnicza to rozrzucone przestrzenie o charakterze wiejskim i osiedla z wielkiej płyty. W centrum miasta znajduje się dużo ośrodków kultury, sportu i rekreacji, a także handel. Dostęp pieszy do ważnych miejsc jest możliwy, jednak mieszkańcy głównie przemieszczają się samochodami. Ruch pieszy obecnie jest skanalizowany w taki sposób, aby odizolować pieszych od ruchu samochodowego. Dla osób bez niepełnosprawności nie stanowi to problemu. Ulice miasta oferują duży potencjał zarówno dla użytkowników samochodów jak i pieszych i rowerzystów. Co za tym idzie powinny być dostępne dla wszystkich użytkowników miasta. [4,5,6]. Zwiększenie mobilności indywidualnej wpływa na jakość życia w mieście oraz daje korzyści środowiskowe i ekonomiczne. [7]
W myśl konceptu “walkability city” problemem nie jest obecność samochodów w przestrzeni miejskiej, a brak pieszych i innych użytkowników w przestrzeni publicznej [8,9]. Dominacja jednej formy mobilności sprowadza pozostałe w niebyt lub do podziemia. Przykładem, który przytacza Speck J. jest Rzym [10] – miasto, w którym pieszy nie ma swojej przestrzeni i brakuje udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami. Jednak współuczestnictwo samochodów, pieszych, rowerzystów i użytkowników skuterów powoduje dynamikę ruchu a także bezpieczeństwo, które wynika z wzajemnej uważności. W polskim kontekście temat “Walkability city” i wskaźnika “Walk score” podjęli Turoń, Czech i Juzek.[11] Podążając za Speckiem stwierdzili, że aby miasto było przyjazne dla pieszych konieczne jest spełnienie czterech podstawowych warunków: bezpieczeństwa, funkcjonalności, atrakcyjności i wygody.
Miasta postsocjalistyczne borykają się z zaburzoną skalą zabudowy i przestrzeni miejskiej [3]. Przekształcenia urbanistyczne kierowane dostosowanie skali do człowieka opisuje Gehl w swoich publikacjach [12,13]. Przestrzeń publiczna powinna być tak aranżowana, aby spełniała potrzeby jednostek i kreowała pozytywne zachowania społeczne. Podobne zagadnienie podejmują Wagner i Caves [14], którzy podjęli temat wpływu mobliności i dobrej przestrzeni na budowanie zdrowych, zrównoważonych i aktywnych społeczności.
Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych to zagadnienie podejmowane od wielu lat, Obecnie ze względu na perspektywę finansową Unii Europejskiej 2014-2020 zagadnienia “Recycling przestrzeni” [15] lub “Odnowa miast” [16] są wdrażane w politykach miejskich. W odniesieniu do Fabryki Pełnej Życia istotna jest rehabilitacja miejskiej przestrzeni społeczno-kulturowo-architektonicznej, o której napisali Rogatka i Ciesiółka w 2016. W ramach reurbanizacji zaliczają działania: maksymalne wykorzystanie przestrzeni w mieście, uzupełnienie zabudowy, właściwy dobór nowych funkcji, odpowiedni standard modernizowanych obiektów, budynków i urządzeń. Odnoszą się także do procesu optymalizacji warunków ekonomicznych, który jako odnowa śródmieść jest skomplikowany i długotrwały. Jednak jest to proces zmierzający do poprawy przestrzeni do życia przy zachowaniu tożsamości i dziedzictwa kulturowego miasta.
Dąbrowa Górnicza boryka się z problemem określenia przestrzeni centralnej miasta. Badanie tego zagadnienia w kontekście miast śląskich podjął Nawrocki i Bierwiaczonek w 2010 [17]. Podobieństwo Dąbrowy Górniczej do sytuacji Rudy Ślaskiej i Tychów pokazuje ogromny potencjał przestrzeni śródmieścia jako miejsca, gdzie może być wykreowane centrum miasta odwołujące się zarówno do archetypu rynku, jak i do bliskiej lokalizacji przestrzeni sacrum.
Badania realizowane były w oparciu o działania wielkich postaci, takich jak Jane Jacobs (1970) [18], Alexander Ch. (1977) [19] i Cullen G. (1995) [20], którzy dostrzegli wartość współpracy społecznej w planowaniu przestrzennym. W kontekście nauk socjologicznych badania jakościowe wykorzystywane w procesie partycypacyjnym opierały się na nowych trendach teorii ugruntowanej, analizowanych przez Gorzko M. [21]. Projektowanie w przestrzeni publicznej Dąbrowy Górniczej z założenia miało przybrać formę uczestniczącą, ze względu na charakter projektu Fabryka Pełna Życia. Stąd ważne było odniesienie się do modeli behawioralne procesów projektowych opisanych przez Bańkę A. w 2016 r. [22], w tym model Aleksandra, które opierały się na założeniu, że sposób rozwiązania problemu jest równie ważny jak jego rozwiązanie.
CEL I ZAKRES BADAŃ
Cele badania wyznaczone zostały przez zespół Fabryki Pełnej Życia w odpowiedzi na kierunki, które zostały wypracowane dla podjęcia tematu Rewitalizacji centrum Dąbrowy Górniczej:
- określenie potrzeb użytkowników przestrzeni śródmieścia Dąbrowy Górniczej,
- przestrzenne zdefiniowanie centrum Dąbrowy Górniczej,
- wypracowanie programu funkcjonalnego dla obszaru Fabryki Pełnej Życia,
- wypracowanie wytycznych urbanistyczno-architektonicznych dla opracowania strategi zmian przestrzennych w mieście,
- zainteresowanie mieszkańców tematyką przekształceń przestrzeni publicznej i zaangażowanie społeczności lokalnych,
- zbadanie potencjału lokalnych przedsiębiorców, którzy mogliby stworzyć ofertę Fabryki Pełnej Życia,
- określenie wpływu zbliżających się inwestycji komunikacyjnych na przyszłość przestrzeni publicznej miasta i jakości jej użytkowania.
Część z powyższych celów pojawiło się w trakcie prowadzenia procesu partycypacyjnego. Zagadnienia komunikacyjne stały się kluczowe dla wypracowania końcowych wniosków szczególnie tych związanych z udostępnieniem przestrzeni publicznej pieszym.
Głównym obszarem będącym przedmiotem zamówienia był teren Fabryki Pełnej Życia jako miejsce, które ma być kumulacją życia publicznego Dąbrowy Górniczej (Ilustracja 2). Poszerzenie zakresu przestrzennego wynikało z istniejących powiązań przestrzennych sąsiadujących obszarów w tym: centrum handlowe Pogoria, Park Hallera, zabudowa śródmiejska wokół ulicy 3 Maja (Ilustracja 3).
METODY, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE
Metody badawcze dostosowane zostały do dotychczasowych badań prowadzonych w Dąbrowie Górniczej przez Stowarzyszenie Stocznia i Stowarzyszenie Civitas. Wybrane metody badawcze zostały oparte na metodologii opisanej przez Niezabitowską E. [23] i uzupełnione o narzędzia, które autorka artykułu wypracowała na podstawie doświadczeń animacyjnych. Uzupełnienie wcześniejszych badań (Tabela 1) polegało na wydobyciu informacji wrażliwych i warunkujących dalsze rozwiązania projektowe. Kluczowe dla całego procesu badawczego były warsztaty fokusowe z młodzieżą i uczestnikami Warsztatów Terapii Zajęciowej (WTZ). Szczególnie warsztaty w WTZ, które miały charakter dyskusji moderowanej pokazały słabość przestrzeni publicznej Dąbrowy Górniczej w kontekście barier architektonicznych. Kolejne spotkania z mieszkańcami potwierdzały powagę sytuacji i wzmacniały postulat związany z likwidacją barier urbanistyczno-architektonicznych dla osób niepełnosprawnych ale i dla osób pieszych nie mających fizycznych ograniczeń. W trakcie badań terenowych wszyscy uczestnicy podkreślali swoje przywiązanie do miasta i jego historii co dawało podstawę do proponowania nowych rozwiązań.
Tabela 1, Zestawienie metod, Technik I narzędzi badawczych
| Metody jakościowe | Narzędzia badawcze | Techniki badawcze |
| – badania terenowe,
– storytelling, – obserwacja uczestników, – metody warsztatowe
|
– spacery badawcze z użytkownikami,
– spacery badawcze projektantów, – ankieta, – punkt konsultacyjny (fotografia 3), – dyskusja publiczna, – dyskusja moderowana, – warsztaty fokusowe (fotografia 4, 5), – warsztaty projektowe (fotografia 6), |
– Makieta wyznaczonego obszaru (fotografia 3), |
W trakcie prac warsztatowych i podczas punktu konsultacyjnego wykorzystywane były makiety przedstawiające śródmieście Dąbrowy Górniczej i obszar Fabryki Pełnej Życia (fotografia 3). Makieta Fabryki Pełnej Życia była zbudowana z elementów mobilnych, aby uczestnicy mogli usuwać zabudowę i dodawać nowe elementy. Makiety dawały duże możliwości kreatywnej pracy.
PRZEBIEG BADAŃ
W ramach zlecenia architekci mieli za zadanie przeprowadzić proces partycypacji społecznej. Warunek ten związany był z polityką miasta, która zakłada czynny udział mieszkańców Dąbrowy Górniczej w podejmowaniu decyzji dotyczących przestrzeni miasta. W ciągu kilku lat opracowanych zostało dużo badań, w tym w dzielnicach miasta, dzięki którym możliwe było określenie kierunków działań miasta. Proces włączania mieszkańców do projektowania centrum rozpoczął się spotkaniem otwartym z zainteresowanymi mieszkańcami. Była to okazja do przedstawienia założeń i określenia celów opracowania koncepcji.
Terminy spacerów badawczych powiązane były z planowanymi wydarzeniami miejskimi między innymi z Festiwalem Ludzi Aktywnych w przestrzeni Fabryki Pełnej Życia, dzięki czemu udało się przeprowadzić kilka ważnych rozmów z mieszkańcami o przestrzeni miasta ale i udostępnionej przestrzeni fabryki. Kolejno zaplanowany był ciąg spotkań warsztatowych z różnymi grupami zainteresowanych osób. Szczególnie organizacja warsztatów fokusowych (fotografia 4, 5) pozwoliła na doprecyzowanie potrzeb, które wcześniej wybrzmiały w trakcie wcześniejszych badań. Mimo iż uwagi powtarzały się, każda z grup wskazywała inne powody pojawienia się problemu i tym samym inne rozwiązania. Tutaj wzorcowym zagadnieniem były bariery architektoniczne, które wskazywali wszyscy uczestnicy spotkań, jednak to osoby niepełnosprawne i młodzież byli wstanie doprecyzować jaki bariery mają wpływ na ich sposób poruszania się po centrum Dąbrowy Górniczej.
Warsztaty projektowe stały się okazją do kreatywnej pracy z młodzieżą licealną i przedstawicielami organizacji pozarządowych. Rozwiązania przedstawione przez młodzież stanowiły nowoczesną i odważną odpowiedzią na potrzebę zachowania elementów budujących ich poczucie tożsamości, ale także zbudowanie nowej jakości przestrzeni publicznej.
Efektem części warsztatów fokusowych, czyli spotkań z wybranymi grupami użytkowników była mapa barier dla osób z niepełnosprawnościami. W trakcie następnych spotkań uczestnicy wskazywali niniejsze bariery jako problem dla wszystkich pieszych chcących przemieszczać się w przestrzeni miejskiej w Dąbowie Górniczej. W efekcie powstała analiza odległości jaką pokonują piesi w obecnej w przestrzeni miasta, a jakie odległości mogliby pokonać gdyby nie obecność barier urbanistyczno-architektonicznych.
Najtrudniejszą grupą do zaangażowania do pracy warsztatowej były organizacje pozarządowe. Na etapie powstawania koncepcji przedstawiciele organizacji pozarządowych przyjęli rolę konsultantów i krytyków odnoszących się do swoich doświadczeń i własnych badań społecznych. Początkowo projektanci przyjęli tę rolę sceptycznie, ponieważ pokładali dużą nadzieję w bezpośredniej pracy warsztatowej z tą grupą.
Ważną częścią badania były spotkania z właścicielami nieruchomości znajdujących się w bliskim sąsiedztwie z Fabryką Pełną Życia. Szczególnie istotne było zbudowanie atmosfery współpracy, w której wszyscy mogą zyskać na ożywieniu przestrzeni miasta. W momencie określenia wstępnych ograniczeń badnego obszaru odbyły się spotkania z Wyższą Szkołą Biznesu i firmą ZREMB, które wyraziły chęć współpracy i dialogu.
W tym samym czasie kiedy trwał proces partycypacyjny związany z opracowaniem koncepcji urbanistyczno-architektonicznej śródmieścia Dąbrowy Górniczej realizowany był projekt Żywa Ulica, który ściągnął na siebie uwagę mediów i osób krytycznie nastawionych do zmian w przestrzeni miasta. Duża część dyskusji o centrum miasta odegrała się właśnie na ulicy 3 maja, której efektem są namacalne zmiany na tej ulicy. Przedstawiciele Fundacji Napraw Sobie Miasto przeprowadzili szereg działań badawczych i animacyjnych angażując lokalnych przedsiębiorców i mieszkańców. Ten dwutorowy proces dla wielu osób był niezrozumiały, postulaty dotyczące przestrzeni miejskiej odnosiły się do różnych działań i różnych przestrzeni. Końcowo jednak dało to pozytywny efekt. Temat komunikacji wzbudzał nieustające pytania i wątpliwości. Jednak rozmówcy zaangażowani przez przedstawicieli Pronobis Studio początkowo często omijali kwestie problemowe stąd prototypowanie w przestrzeni publicznej stało się katalizatorem do wyrażania realnych potrzeb i oczekiwań mieszkańców Dąbrowy Górniczej. Po raz kolejny projektanci zauważyli konieczność zaistnienia konfliktu społecznego, który pozwala na wypracowanie istotnych zmian. [24]
W temacie komunikacji wybrzmiały dwa zagadnienia: brak miejsc postojowych dla mieszkańców Dąbrowy Górniczej i trudności z poruszaniem się samochodem w godzinach szczytu. Pojawił się konflikt związany z Wyższą Szkołą Biznesu, której studenci przyjeżdżają samochodami, wywołując temat parkowania w centrum Dąbrowy Górniczej. Mieszkańcy centrum Dąbrowy Górniczej podkreślali, że mimo niedużych odległości między punktami docelowymi mieszkańcy wybierają samochód, ponieważ innej możliwości nie widzą. Ilość samochodów zaś generuje dodatkowe problemy z niedostateczną ilością miejsc postojowych. W tym kontekście wyraźny okazał się podział mieszkańców Dąbrowy Górniczej na mieszkających w bezpośrednim sąsiedztwie Fabryki Pełnej Życia i mieszkańców z innych dzielnic. Podział się pogłębiał szczególnie w kontekście planowanych funkcji na terenie Fabryki jak i konieczności dojazdu to centrum miasta samochodami.
W trakcie procesu projektowego, który rozpoczął się pod koniec działań z mieszkańcami pojawiały się nowe uwarunkowania wynikające z rozpoczynających się inwestycji komunikacyjnych związanych z tramwajami, autobusami i koleją. Powiązanie nowych inwestycji z wstępnymi założeniami było możliwe dzięki wyraźnym wnioskom wynikającym z procesu partycypacyjnego.
Zwieńczeniem procesu partycypacyjnego było spotkanie podsumowujące, które było okazją do przedstawienia wstępnych założeń, które mogą stanowić rozwiązanie potrzeb wskazanych przez uczestników badania. W trakcie otwartego wydarzenia pojawiły się także informacje o planowanych inwestycjach komunikacyjnych i dalszych planach związanych z projektem Fabryka Pełna Życia.
Po zakończeniu etapu rozmów projektanci odczuli deficyt danych pochodzących od mieszkańców z bliskiego sąsiedztwa Fabryki Pełnej Życia. Podczas spotkań pojawiały się sygnały dotyczące potencjalnych problemów, które może generować ożywiona przestrzeń Fabryki. Uczestnicy wskazywali także osoby, które powinny się wypowiedzieć na ten temat. Jednak zarówno brak czasu jak i ilość już zebranych informacji nie pozwoliły na pogłębienie tematu. Informacje i ewentualne dane wskazanych osób projektanci przekazali zespołowi zajmującemu się kontaktem z mieszkańcami.
PODSUMOWANIE I WYNIKI PRAC BADAWCZYCH
Polityka miasta Dąbrowa Górnicza skupiona na dialogu z mieszkańcami i wsłuchiwaniu się w ich potrzeby dała mocną podstawę do dobrych doświadczeń pracy z użytkownikami przestrzeni publicznych miasta. Proces prowadzony przez projektantów był kontynuacją działań społecznych co spowodowało, że uczestnicy spotkań, a przede wszystkim przedsiębiorcy nastawieni byli na szukanie rozwiązań i pogłębianie problematyki. Dzięki temu uczestnicy stawali się partnerami do pracy projektowej.
W trakcie pracy na koncepcją urbanistyczno-architektoniczną nie wywiązał się istotny konflikt wymagający mediacji i podejmowania odgórnych decyzji zamykających trudny temat. Jedyna sytuacja problemowa, która może nabrać siły w przyszłości jest komunikacja samochodowa w centrum miasta. Uwarunkowania urbanistyczne bardzo utrudniają ograniczenia dla samochodów, które są kluczowe dla podniesienia bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów. Sygnałem jest dyskusja, która wywiązała się na ulicy 3 maja, na której ograniczono wjazd samochodów. Rozwiązania służące rozwojowi ruchu pieszego zyskują coraz większe zainteresowanie i zrozumienie u mieszkańców, co daje przestrzeń na podjęcie trudniejszych decyzji w innych częściach miasta.
Kluczowym dla powodzenia procesu partycypacyjnego była animacja przestrzeni Fabryki Pełnej Życia realizowana przez przedstawicieli Urzędu Miejskiego Dąbrowy Górniczej. Zabudowania fabryczne wraz z okalającym terenem przez lata były niedostępne dla mieszkańców stąd wielu mieszkańców miasta, ale i okolic miało trudność w określeniu lokalizacji Fabryki. Wydarzenia kulturalne i sportowe organizowane wśród zabudowy przemysłowej stały się dla projektantów punktem odniesienia szczególnie w trakcie warsztatów z młodzieżą i osobami niepełnosprawnymi.
Efektem współpracy projektowej projektantów, urzędników i uczestników spotkań były założenia nowego centrum Dąbrowy Górniczej. Opracowana została lista wytycznych, które są konieczne dla realizacji przestrzeni publicznej spełniającej potrzeby i oczekiwania mieszkańców Dąbrowy Górniczej i innych użytkowników przestrzeni miasta. [raport z procesu] Główną potrzebą jest stworzenie głównej przestrzeni miejskiej tzw. rynku miasta, który będzie budował tożsamość miasta Dąbrowa Górnicza i tworzył przestrzeń dla rozwoju gospodarczego miasta. Bardzo ważną potrzebą skupioną wokół zagadnienia związanego z ruchem pieszym i rowerowym jest ograniczenie barier urbanistyczno-architektonicznych, ograniczenie natężenia ruchu kołowego i udostępnienie większej ilości otwartych przestrzeni publicznych z zwiększoną ilością zieleni miejskiej. Badania przestrzeni centrum Dąbrowy Górniczej wykazały też konieczność uporządkowania zabudowy i wyznaczenia kluczowych osi kompozycyjnych i widokowych podkreślających walory miasta poprzemysłowego. (tabela 2) Postulaty uczestników spotkań pokrywały się z założonymi celami początkowymi i uzupełniały się dając dosyć spójny obraz potrzeb mieszkańców. Jedyna niespójność wynikała z trudności wyobrażenia sobie rozwiązań komunikacyjnych, które miałyby rozwiązać problem pieszych, ale nie utrudniłaby mieszkańcom wygodnego życie w centrum miasta.
Tabela 2, Zestawienie wytycznych projektowych wynikających z etapu badawczego
| Zagadnienie | Wytyczne projektowe wynikające z postulatów uczestników spotkań |
| Odbiór przestrzeni miejskiej | · określić przestrzeń główną miasta,
· uzupełnić zieleń w przestrzeni miasta i stworzyć system zielonych szlaków spacerowych, · stworzyć w śródmieściu strefy dla różnych grup wiekowych i strefy wielopokoleniowe, w których można aktywnie spędzać czas cały rok, · rozwiązania ograniczające ilość samochodów w ścisłym centrum miasta, · uporządkować parkingi zapewniając dostęp do miejsc postojowych mieszkańcom i innym użytkownikom centrum miasta, a jednocześnie otwierając przestrzenie publiczne. |
| Tożsamość miasta | · zorganizować miejsca – punkty orientacyjne w centrum miasta,
· zaprojektować przestrzeń z wątkami historycznymi miasta, · uwzględnić dodanie rzeźb lub wyeksponowanie istniejących. |
| Problemy komunikacyjne | · Ograniczyć ruch samochodów na ul. Królowej Jadwigi i ul. Sobieskiego.
· Zlikwidować kładki i przejścia podziemne. · Zagospodarować przestrzenie publiczne, w których priorytetem jest ruch pieszy. · Zaproponować organizację dróg rowerowych. |
| Nowe funkcje w centrum miasta | · Obiekty fabryki DEFUM wykorzystać na funkcje sportowe, kulturalne i muzealne włączające mieszkańców· Zapewnić lokalizację na różnorodną gastronomię dla różnych użytkowników, · Zapewnić przestrzenie multifunkcyjne. |
| Elementy architektoniczne | · Wprowadzić nowoczesne rozwiązania dla zagospodarowania przestrzeni publicznej.
· Zmniejszyć betonową powierzchnię placu Wolności, uzupełnić przestrzeń · Wprowadzić w centrum miasta punkty rekreacyjne, gdzie można usiąść · Zachować przemysłowy charakter obiektów. · Zaproponować lokalizację nowych toalet w tym powiązanych z gastronomią. |
Zmiany związane z moblinością w Dąbrowie Górniczej zajęły największą część badań. Konieczne było określenie potencjalnych rozwiązań w większej skali włączając sąsiednie gminy po to aby móc odpowiedzieć na potrzeby związane z ruchem pieszym i rowerowym. Każde rozwiązanie będzie skutkowało zmianami potencjalnie trudnymi stąd kluczowe jest spojrzenie na zagadnienie jak najszerzej i myśleć o rozwiązaniach zrównoważonych, angażujących jak największa ilość interesantów działających w skali województwa i Metropoli GZM.
W kontekście szukania rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo pieszych, ale i budujących środowisko sprzyjające rozwojowi przyjaznej przestrzeni publicznej konieczna jest likwidacja barier urbanistyczno-architektonicznych (Ilustracja 5). Obok ograniczenia ruchu samochodów i ewentualnego wyprowadzenia głównej trasy samochodowej z centrum miasta ważne jest sprowadzenie ruchu pieszego i rowerowego na poziom terenu. Wiąże się to z likwidacją przejść podziemnych i kładek nadziemnych. Dodatkowo ważne jest zbudowanie spójnej przestrzennie oferty centrum miasta. Samo zlikwidowanie ograniczeń może uwolnić przestrzeń publiczną jednak jej organizacja może bezpośrednio wpłynąć na pozytywny odbiór użytkowników.
W kontekście obszaru Fabryki Pełnej Życia, która była objęta badaniem jako obszar szczegółowy A, powstało opracowanie określające:
– organizację przestrzeni, w tym organizacja przestrzeni dla pieszych, bez barier urbanistyczno-architektonicznych (Ilustracja 6),
– powiązania obszaru z terenami sąsiednimi,
– elementy tożsamości w przestrzeni Fabryki (Ilustracja 7),
– funkcje poszczególnych obiektów i przestrzeni miedzy nimi w odniesieniu do oczekiwań mieszkańców i przedsiębiorców.
Zaangażowanie mieszkańców miasta w proces zmian przestrzeni publicznej to bardzo skomplikowany proces, w którym pojawiają się konflikty. Dąbrowa Górnicza to przykład miasta, którego mieszkańcy są zadowoleni z życia w mieście i przede wszystkim podkreślają walory historyczne i naturalne swojego miasta. W takiej atmosferze bardzo miło się pracuje, jednak dostrzegalne potrzeby zmian komunikacyjnych już nadwyrężają ten obraz. Tempo zmian wprowadzanych w Dąbrowie Górniczej pozwala na oswajanie się z nimi, a w efekcie przynosi akceptację. Dużym potencjałem działań włączających w Dąbrowie Górniczej jest otwarcie na przyszłość i na rozwiązania nietypowe, które dodatkowo budują poczucie wyjątkowości u mieszkańców.
WNIOSKI
W odniesieniu do celów postawionych na początku pracy badawczej nasuwają się następujące wnioski:
- Konieczne jest dalsze badanie potrzeb użytkowników przestrzeni śródmieścia Dąbrowy Górniczej, szczególnie grupy mieszkańców mieszkających w najbliższym sąsiedztwie Przestrzeni publicznych, które zmienią się w największym stopniu. Tutaj duże znaczenie mają realizowane przez Instytucje miejskie działania animacyjne w badanej przestrzeni.
- Centrum Dąbrowy Górniczej jest zdefioniowany jednak jego spójność i funkcjonalność wymaga długoletniej strategii działania uwzględniającej likwidacje barier urbanistyczno-architektonicznych i dialog z lokalną społecznością,
- Programu funkcjonalnego dla obszaru Fabryki Pełnej Życia wymaga bardzo elastycznego podejścia. W tym kontekście istotne są działania uzupełniające prowadzone w ramach rewitalizacji społecznej związanej z budowaniem potencjału gospodarczego w Dąbrowie Górniczej.
- Zainteresowanie mieszkańców tematyką przekształceń przestrzeni publicznej i zaangażowanie społeczności lokalnych rośnie I wydaje się coraz bardziej dojrzałe. Sprzyja temu polityka gminy, nastawiona na współpracę z mieszkańcami w podejmowaniu strategicznych decyzji w mieście.
- Potencjał lokalnych przedsiębiorców, którzy mogliby stworzyć ofertę Fabryki Pełnej Życia okazał się stosunkowo słaby, mimo sporego zainteresowania działaniami warsztatowymi. Badania wykazały, że obecna oferta miasta nie jest w stanie zapełnić nowe przestrzenie publiczne.
- Brakuje szerokiej koordynacji inwestycji, szczególnie tych związanych z komunikacją. Realizowane są inwestycje, których efekty powinny być na bieżąco analizowane i poddawane dyskusji publicznej przy udziale ekspertów.
Przebieg procesu badawczego pokazał potencjał aktywizacji mieszkańców do współprojektowania przestrzeni publicznej. Obecnie w Dąbrowie Górniczej odbywa się bardzo dużo wydarzeń kulturalnych angażujących lokalne środowiska do działań rewitalizacyjnych. Mimo dużej ilości nawarstwiających się wydarzeń wciąż można było spotkać osoby, które nie wiedzą nic o podejmowanych przez gminę aktywnościach. Dowiodła tego sonda uliczna i rozmowy i w trakcie spacerów inwentaryzacyjnych. Jednak mimo braku udziału w wydarzeniach miejskich osoby te w większości dobrze oceniały działalność władz miejskich skupionych na rewitalizacji Dąbrowy Górniczej.
Współpraca z zamawiającym przebiegała dwutorowo. Jednym torem były działania partycypacyjne, których organizacja odbywała się przy ogromnym wsparciu urzędników i była na bieżąco korygowana w zależności od okoliczności kulturalnych i organizacyjnych. Drugim torem przebiegały działania projektowe. Ze spotkania na spotkanie pojawiały się nowe okoliczności wymagające wyjaśnienia i uszczegółowienia. Brakowało koordynacji między wydziałowej, a co za ty idzie brakowało pełnowartościowej podstawy do podjęcia właściwych decyzji projektowych. Zrealizowane w tym samym czasie działania animacyjne i prototypowe wykazały konieczność dalszych dyskusji na temat przyszłości przestrzeni publicznej w centrum Dąbrowy Górniczej.
BIBLIOGRAFIA
[1] http://fabrykapelnazycia.pl/show/2018-06-06_14-24-45-442079/160%20opis.pdf
[2] http://fabrykapelnazycia.pl
[3] JAŻDŻEWSKA I., XII konwersatorium wiedzy o mieście. Miasto postsocjalistyczne, organizacja przestrzeni miejskiej i jej przemiany, Łódź 2000, s. 139-143
[4] MONTGOMERY C. Happy City. Transforming Our Lives Through Urban Design. New York, NY: Ferrar, Straus and Giroux. 2013
[5] ENGWICHT D. Towards an Eco-city: Calming the Traffic, Sussex Inlet: Envirobook Publishing, 1992
[6] SHORT J.R., PINET-PERALTA L. M. No accident: traffic and pedestrians in the modern city. Mobilities 5(1): 41-59. ISSN: 1745-0101, 2010
[7] PENALOSA G. Wszyscy jesteśmy pieszymi. [In English: We are all pedestrians]. Magazyn Miasta. Kultura, Ludzie, Przestrzeń 2(14): 17-18, 2016
[8] FORSYTH A. What is a walkable place? The walkability debate in urban design. Urban Design International, 2015, no.4: 274-292.
[9] FORSYTH A., SOUTHWORTH M., Cities afoot: pedestrians, walkability and urbandesign. Journal of Urban Design13 (1): 1-3. ISSN 1357-4809., 2008
[10] SPECK J., Walkable city. How downtown save America, one step at the time, North point press A division of farrar, straus and Giroux, New York, 2012
[11] TUROŃ K., CZECH P., JUZEK M., The concept of a walkable city as an alternative form of urban mobility. Scientific Journal of Silesian University of Technology. Series Transport. 2017, 95, 223-230
[12] GEHL J., Cities for People. London: Island Press. 2013
[13] GEHL J., SVARRE B., How to study public life, Island Press, 2016
[14] WAGNER F., CAVES R. Community livability. Issues and approaches to sustaining the well-being of people and communities., Routledge, London, New York, 2012
[15] GLEISENSTEIN J., HESS J., KALINOWSKA M., KOWAL-STAMM K., Recycling przestrzeni, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i pomilitarnych, Słubice 2002, s. 9-13
[16] ROGATKA K., CIESIÓŁKA P., Odnowa miast w kontekście rewitalizacji a dziedzictwo kulturowe. Zarządzanie w kuturze, 2016
[17] NAWROCKI T., Od rynku do mallu : zmiany centrów miast śląskich i ich społeczna percepcja, Studia Etnologiczne i Antropologiczne 10, 164-176, 2010
[18] JACOBS J. The economy of cities. The economy of cities. Vintage, 1970
[19] ALEXANDER C. A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction. Oxford University Press, 1977
[20] CULLEN G. Concise townscape. Routledge, 1995
[21] GORZKO M. „Drugie Pokolenie” teoretyków Grounded Theory, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 619, 2010
[22] BAŃKA A. Behawioralne podstawy projektowania architektonicznego, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2016
[23] NIEZABITOWSKA E.D., Metody i techniki badawcze w architekturze, wydawnictwo Politechnika Śląska, Gliwice, 2014
[24] PAWŁOWSKA K., Zanim wybuchnie konflikt (Tom A i Tom B)- praca zbiorowa, Fundacja Partnerstwa dla środowiska, Kraków, 2010